Milieuvriendelijk geteeld, grootgebracht of gevangen: op steeds meer voedselverpakkingen prijkt een plaatje dat duurzaamheid suggereert. Maar hoe weet je of zo’n groen blaadje meer is dan een groen praatje? De Keurmerkenwijzer toont het verschil tussen een duurzaam keurmerk en loze belofte.

Wie zijn ecologische voetafdruk wil verkleinen, kan op allerlei aspecten milieubewuster worden. Dit kun je bijvoorbeeld doen door te kijken naar duurzamere manieren van vervoer of door in en om de woning aanpassingen te doen die beter zijn voor het milieu. Maar ook je eetgedrag kan een grote invloed hebben. Voedsel is namelijk verantwoordelijk voor een ongeveer even grote portie van de gemiddelde ecologische voetafdruk als vervoer: dit is namelijk voor beide zo’n twintig procent van de milieubelasting van een gemiddeld persoon.

Een goede manier om verantwoordelijker met voedsel om te gaan, is door producten te kiezen die van een duurzaamheidskeurmerk voorzien zijn. “Als een consument milieubewustheid belangrijk vindt, is een keurmerk een garantie dat een product ook echt goed is”, zegt Paulien van der Geest, expert bij onafhankelijk duurzaamheidskenniscentrum Milieu Centraal. “Veel mensen zijn bang voor greenwashing: bedrijven tonen mooie plaatjes die duurzaamheid suggereren, terwijl een product helemaal niet zo duurzaam is. Je kunt je eigen onderzoek doen, maar een keurmerk doet dat voor je.”

De Keurmerkenwijzer

Een duurzaamheidskeurmerk als zodanig herkennen is echter niet altijd even makkelijk. Niet elk groen blaadje of grazend koetje op een verpakking staat namelijk voor een duurzaamheidskeurmerk, maar kunnen wel de schijn opwekken dat dit product duurzamer is dan de concurrentie. “Soms gaat een beeldmerk niet over duurzaamheid, maar ziet het er wel groen uit”, legt Paulien uit. “Dat kan het publiek misleiden.”

Om consumenten inzicht te geven in welke beeldmerken echt voor duurzaamheid staan en welke vooral schone schijn zijn, heeft Milieu Centraal de Keurmerkenwijzer ontworpen. “Milieu Centraal wil voor de consument inzichtelijk maken waar al die beeldmerken en afbeeldingen voor staan. De consument moet kunnen zien wat een keurmerk betekent, hoe transparant het keurmerk is en welke eisen er aan een product gesteld worden.”

Keurmerk of logo?

Milieu Centraal onderscheidt in de Keurmerkenwijzer drie soorten beeldmerken of logo’s, die op voedselverpakkingen te vinden zijn:

• Keurmerken: Deze worden door een onafhankelijke partij toegekend en mogen door iedereen gebruikt worden op producten die aan de eisen voldoen.
• Bedrijfslogo’s: Deze worden door fabrikanten gebruikt en mogen niet door andere fabrikanten op hun producten gezet worden. Een bedrijfslogo is niet minder betrouwbaar dan een keurmerk: de eisen en controle kunnen net zo streng zijn.
• Paraplulogo’s: Deze staan altijd met één of meerdere keurmerken op een verpakking, maar stelt geen extra eisen. Een bekend voorbeeld is Bio+.

Controle, transparantie en ambitie

De Keurmerkenwijzer beoordeelt beeldmerken op controle, transparantie en ambitie en gebruikt daarbij een vijfsterrensysteem. Als de controle van een product door een onafhankelijke instantie gedaan is, krijgt het beeldmerk vier of vijf sterren. Bij een mindere score is de controle minder grondig. Bij transparantie kijkt Milieu Centraal naar hoeveel informatie de consument kan vinden. “We kijken zoals de consument, dus die moet de informatie kunnen vinden”, aldus Paulien. “We beoordelen een beeldmerk alleen op informatie die voor consumenten beschikbaar is.”

Het onderdeel ambitie is in drieën gesplitst: milieu, dier en mens. Niet alle keurmerken beoordelen namelijk alle drie die onderdelen: Beter Leven kijkt bijvoorbeeld vooral naar dierenwelzijn. Bij ambitie kijkt de Keurmerkenwijzer naar de streefdoelen van een beeldmerk, waarbij de wettelijke minimumeisen als nullijn gelden. “We checken welke eisen een keurmerk bovenop de wettelijke stelt en op welke manier het zich onderscheidt van andere beeldmerken”, zegt Paulien. “Als iedereen iets doet, is het ook niet bijzonder, dus een keurmerk is goed als het verder kijkt dan wat gangbaar is.”

De lat omhoog

Keurmerken doen meer dan alleen de consument helpen met het maken van duurzame keuzes: ze leggen ook de lat voor duurzaam voedsel hoger. “Producenten merken dat de vraag naar duurzaam eten en drinken stijgt, waardoor de standaarden ook omhoog gaan”, legt Paulien uit.

De Monitor Duurzaam Voedsel van de Universiteit van Wageningen houdt bij hoeveel voedsel met een duurzaamheidskeurmerk verkrijgbaar is. Volgens de meest recente cijfers uit 2019 bleek er een stijging van veertien procent te zijn in het aanbod van duurzame producten in de supermarkt.

“Omdat de consument het belangrijk vindt, wordt het aanbod in winkels groter. Duurzaamheid wordt voor steeds meer producten ook de norm. In de meeste supermarkten ligt bijvoorbeeld alleen maar vis met een ASC- of een MSC-keurmerk. Een steeds groter deel van het assortiment in de supermarkten is voorzien van een keurmerk.”

Producten zonder keurmerk zijn niet noodzakelijk slechter voor het milieu dan producten die er wel een hebben. De eisen die een keurmerk stelt, zijn er zelden om een product helemaal klimaatneutraal te maken, maar dienen vooral als stap in de goede richting. Of zoals Milieu Centraal het op de website van de Keurmerkenwijzer verwoordt: keurmerken zijn vaak geen eindstation, maar een ontwikkelingsweg.

Dit artikel is afkomstig uit Groener Wonen 02 2021.

Let jij al op keurmerken tijdens het winkelen?