Koffiebekers, boterhamzakjes, rietjes: plastic wegwerpartikelen zijn ontzettend handig – én verschrikkelijk slecht voor het milieu. Oplossingen voor wegwerpplastic zijn er genoeg, maar over de effectiviteit van die oplossingen valt te twisten.

Het is een materiaal dat zijn gelijke niet kent, maar plastic kan ook erg schadelijk zijn. Beelden van stranden en natuurgebieden vol afval gaan geregeld de wereld over. Iedereen heeft foto’s gezien van dode vogels met een maag vol plastic en zeeschildpadden met rietjes in hun neus. Volgens Jelmer Vierstra, projectleider Circulaire Economie bij de organisatie Natuur & Milieu, is plastic op zich niet slecht: “In auto’s wordt bijvoorbeeld veel plastic gebruikt en dat is positief. Als een auto helemaal van staal was, zou het loodzwaar zijn en veel meer brandstof gebruiken.”

Teveel wegwerpplastic

We gebruiken volgens Jelmer in ons land vooral teveel wegwerpplastic. “In Nederland worden drie miljard plastic koffiebekers per jaar gemaakt”, zegt hij. “Daar wordt één keer uit gedronken en dan worden ze weggegooid. Veertig procent van het geproduceerde plastic wordt voor verpakkingen gebruikt en dat is allemaal eenmalig gebruik. Een deel daarvan is heel nuttig omdat het producten langer goed houdt, maar er zit ook een deel bij waar prima herbruikbare alternatieven voor bestaan.”

Wegwerpplastic is vooral een probleem wanneer het in het milieu terecht komt. “Als plastic op een onbereikbare plek in de natuur terecht komt, ligt het er voor eeuwig”, legt Jelmer uit. “Plastic is namelijk niet afbreekbaar.” Ook microplastics in textiel zijn schadelijk. Fleece is bijvoorbeeld van oude petflessen gemaakt en ook sportkleding bestaat voor een groot deel uit kunststof. Bij het wassen daarvan raken hele kleine deeltjes los, die via de afvoer van de wasmachine in het milieu belanden.

Recyclen, verbieden of belasten

Plastic kan omgesmolten worden tot nieuwe producten, al wordt het in de praktijk nog maar beperkt gerecycled. Ruim negentig procent van alle plasticsoorten kan worden hergebruikt. Sinds 2010 wordt plastic gescheiden ingezameld in Nederland, maar op het gebied van hergebruik is er nog veel te winnen. Minder dan de helft van de plastic verpakkingen wordt gerecycled.

Zelfs met dat matige percentage zijn we nog een van de landen waar het meest wordt hergebruikt: wereldwijd wordt slechts vijf procent  van al het plastic voor nieuwe doeleinden gebruikt. Een derde van de plastic verpakkingen komt in de natuur terecht. De plastic soep in de oceanen wordt voor een groot deel aangedikt door dit plastic.

Recyclen is niet makkelijk

Een van de redenen waarom het recyclen van plastic niet makkelijk is, is omdat er ontzettend veel soorten zijn. Er worden zo’n 250 verschillende soorten gebruikt voor verpakkingsmateriaal. Deze soorten hebben allemaal hun eigen samenstelling en eigenschappen en kunnen dus niet door elkaar omgesmolten worden tot nieuw plastic.

Gerecycled plastic is bovendien vaak van lagere kwaliteit dan het nieuwe spul. Daarom is het bij fabrikanten ook niet al te populair en is er maar beperkte vraag naar. Wat de recycling van plastic ook in de weg staat, is de prijs van gerecycled plastic. Wanneer de prijs van aardolie, de grondstof voor plastic, lager komt te liggen dan die van hergebruikt plastic, stappen veel fabrikanten over op de goedkopere olie, zoals in 2020 nog gebeurde. Ook de coronacrisis heeft de plasticrecycling een zware slag toegebracht, omdat de vraag naar plastic voorwerpen sterk afnam, bleven recyclingbedrijven met enorme hoeveelheden afvalplastic zitten.

Verbod op plastic

Om het gebruik van wegwerpplastic tegen te gaan, worden er allerlei maatregelen bedacht en initiatieven gestart. Zo verbieden de EU-lidstaten vanaf 3 juli het gebruik van plastic wegwerpartikelen als bestek en rietjes. In Nederland komt er vijftien cent statiegeld op alle plastic drinkflesjes van minder dan een liter.

Ook is dit jaar een ‘plastictaks’ ingegaan: een Europese belasting op plastic verpakkingen. Die plasticbelasting is overigens niet bedoeld om het gebruik van wegwerpplastic tegen te gaan; de opbrengsten daarvan, die tussen de zes en acht miljard euro per jaar zullen bedragen, maken deel uit van het Europese coronaherstelplan.

Biobased en biodegradeerbaar

Naast recyclen en het instellen van maatregelen wordt er ook veel gedaan om plastic uit andere grondstoffen te creëren. Gewoon plastic wordt van aardolie gemaakt. Bij de verbranding daarvan komt extra CO₂ in de lucht wat tot klimaatverandering leidt en de winning ervan kan enorme gevolgen voor het milieu hebben: denk maar aan de olieramp in de Golf van Mexico in 2010, waarbij er drie maanden lang miljoenen liters olie per dag de zee in stroomden.

Er bestaat ook plastic dat van biologische grondstoffen wordt gemaakt. Deze biobased plastics worden gemaakt van plantaardig materiaal, zoals suikerriet of plantaardige oliën. Het voordeel van deze plasticsoort is dat hij van hernieuwbare materialen gemaakt wordt waardoor er geen extra CO₂ in de lucht komt. Biobased plastics mogen ook in de plasticzak, maar zijn volgens Jelmer niet minder riskant voor de natuur: “Omdat deze plasticsoort qua samenstelling hetzelfde is als aardolieplastic, levert dat dezelfde nadelen op als het in het milieu terechtkomt.”

Dan heb je ook nog biodegradeerbare plastics, die kunnen composteren. Dat composteren betekent in de praktijk overigens meestal dat er een temperatuur van zeventig graden in een professionele composteringsinstallatie nodig is. Op de composthoop of in de natuur vergaan deze plastics meestal niet. Voor de productie van biobased plastics is landbouwgrond nodig, die daardoor niet meer voor voedselproductie gebruikt kan worden. European Bioplastics becijferde dat in 2017 zo’n 8200 vierkante kilometer landbouwgrond gebruikt werd voor biobased plastics. Volgens hun voorspelling zal dat oppervlakte in 2022 gegroeid zijn tot 10.300 vierkante kilometer.

“Biobased plastics zijn geen oplossing voor het milieu, maar ze zijn wel minder slecht voor het klimaat”, legt Jelmer uit. “Al het afval in Nederland wordt in een vroeg of laat stadium verbrand en bij die verbranding komt CO₂ vrij. De CO₂ die bij de verbranding van biobased plastics vrijkomt, is eerder door de plantjes waar ze van gemaakt zijn uit de lucht gehaald, dus er komt niet meer CO₂ vrij. Bij gewoon plastic is dat wel het geval.”

Herbruikbare alternatieven

De Ellen MacArthur Foundation, een organisatie die zich op de opbouw van een circulaire economie richt, heeft berekend dat tussen de twintig en vijftig procent van het wegwerpplastic door herbruikbare alternatieven vervangen kan worden. Volgens Jelmer is de beste optie tegen wegwerpplastic dan ook om meer herbruikbare producten te gaan gebruiken.

De campagne Mission Reuse, die door Natuur & Milieu samen met Enviu en Recyclingnetwerk is opgezet, richt zich op het stimuleren van hergebruik. Zo loopt in Utrecht een proef met statiegeld op herbruikbare bekers van koffiezaken. “De gemiddelde Nederlander opent ruim duizend verpakkingen per jaar”, zegt Jelmer. “Veel verpakkingen kan je zelf door herbruikbare alternatieven vervangen, bijvoorbeeld door groente en fruit uit de supermarkt in zakjes van thuis te doen en een afwasbare koffiebeker te gebruiken. Het is een omschakeling, maar wel een die een groot positief effect heeft.”

Van afval tot tuinstoel

Benieuwd wat er met jouw zakken afvalplastic gebeurt als je die aan de straat zet? Zo ziet het recyclingproces van plastic eruit:

1. De PMD-zak wordt opgehaald en naar het inzamelstation gebracht.
2. De kwaliteit van het plastic wordt gecontroleerd. Als er te veel vervuilingen – zoals etensresten of papieren etiketten – in de zak zitten, wordt het afgekeurd en naar de verbrandingsoven afgevoerd.
3. Goedgekeurde zakken worden samengeperst en naar een sorteerstation gebracht. Daar wordt het plastic machinaal gesorteerd en versnipperd.
4. De snippers worden omgesmolten tot kleine bolletjes, die granulaat genoemd worden. Van dit granulaat worden allerlei nieuwe plastic producten gemaakt, zoals tuinmeubilair, kleding en flessen.

Wil je meer weten over het terugdringen van wegwerpplastic en het stimuleren van hergebruik? Kijk dan op www.missionreuse.com.

Dit artikel is eerder verschenen in Groener Wonen 01 2021. Bestel jouw exemplaar online via Vipwinkel.nl.