Een monument verduurzamen kan een hele uitdaging zijn, maar onmogelijk is het zeker niet, is de ervaring van restauratie-architect Pieter van Traa. Hij is niet alleen beroepsmatig betrokken bij dit onderwerp maar als bewoner van een middeleeuws pand in Zierikzee ook ervaringsdeskundige en hij geeft als bestuurslid van de vereniging BewoondBewaard advies aan andere eigenaren van monumenten.

“Een monument verduurzamen is altijd maatwerk”, zegt Pieter van Traa en als voorbeeld noemt hij muurisolatie. “Tot aan de jaren twintig van de vorige eeuw werd er alleen maar steen gemetseld, daarna krijgen we de eerste spouwtjes. Panden uit de jaren twintig of dertig kunnen ook een monument zijn en dan wordt er vaak geroepen: ‘Pomp die spouw maar vol’, maar die spouw zit er niet voor niks. Die zorgt ervoor dat vocht van een regenbui nooit aan de binnenkant van het huis terecht kan komen. Daarom is de spouw geïntroduceerd. Daarvoor deden we dat door aan de binnenkant een betegeling aan te brengen die was bespannen met jute en bijvoorbeeld behang. Dan had je een soort spouwtje achter het behang zitten.”

Monument verduurzamen

Volgens Pieter van Traa wordt in monumenten zonder spouw vaak gekozen voor een achterzetwand aan de binnenzijde van het pand. “Je moet dan wel goed opletten dat er geen condensatie ontstaat want dan kunnen je balkkoppen gaan rotten. Die balkkoppen liggen in een ongeïsoleerde toestand gedeeltelijk in een warme muur. Als je gaat isoleren aan de binnenkant, dan ligt de balk opeens in een koude muur en loop je het risico dat er vocht bijkomt. Dat begint langzamerhand door te dringen bij onze leden en dat geeft hele leuke discussies want de ene zweert er bij om er niets aan te doen en de ander  kiest ervoor om toch een zwak geventileerd spouwtje te maken. Van dat laatste ben ik zelf een voorstander. Na de isolatie zie je balkkoppen niet meer en het is vervelend als je na veertig jaar ontdekt dat je ze allemaal moet vervangen.”

Volgens Pieter is het belangrijk om bij dergelijke werkzaamheden altijd een deskundige in te schakelen. “Laat je adviseren door bijvoorbeeld een restauratie-architect en ga niet zomaar zelf klooien. Je kunt het werk wel zelf uitvoeren, maar laat er eerst een expert naar kijken.”

Achterzetramen

Wil je een monument verduurzamen door de isolatie te verbeteren? Dat kan een uitdaging zijn. Al decennialang bestaat er speciaal isolatieglas voor monumenten.  Volgens Pieter van Traa is dat weliswaar vrij dun maar ook erg duur. “Die investering haal je er na 25 jaar nog niet uit. Gewoon dubbel glas plaatsen is niet mogelijk want daarvoor zijn je sponningen te ondiep. In onze projecten plaatsen we vaak achterzetramen. Dat zijn hele moderne, bijvoorbeeld in op kleur gemoffeld aluminium uitgevoerde ramen, die dezelfde functie kunnen hebben als de originele ramen. Ze kunnen bijvoorbeeld schuiven of draaien en je plaatst ze aan de binnenkant. Zo behoud je het aanzicht en heb je toch het comfort van dubbel of drievoudig glas. Deze investering verdien je in zeven tot tien jaar al terug. De installatie moet wel deskundig gebeuren om condensvorming tussen de ramen te voorkomen.”

Andere instelling

Door de centrale verwarming in goed geïsoleerde nieuwbouwhuizen zijn we allemaal een beetje verwend geraakt, vindt Pieter van Traa. “Wie in een monument woont, trekt vaker een trui aan. Beroepsmatig kom ik wel eens in panden waarvan ik denk: ‘Hoe kun je hier nog leven?’ Dat zijn vaak oudere mensen die er al veertig jaar wonen en dan slijt het erin, dan accepteer je dat het een beetje tocht. Wat trouwens heel fijn is hoor, want wij maken onze nieuwbouw zo dicht als een kaasstolp. Ik had voorheen ook een nieuwbouwhuis, maar sinds ik in een monument woon, heb ik nooit meer last gehad van verkoudheden.”

Monument verduurzamen met zonnepanelen

Als eigenaar van een monument, kun je niet zomaar zonnepanelen op je dak leggen, maar Pieter van Traa ziet daarin wel een verschuiving en hij verwacht dat er in de toekomst steeds meer mogelijk wordt. “Dat komt omdat de maatregel reversibel is. Maar goed, je kunt zonnepanelen misschien ook op het dak van je garage leggen, of op de grond in de tuin. Met tien of twaalf panelen ben je al aardig zelfvoorzienend. Voor een warmtepomp heb je wel wat meer nodig. Je kunt een monument verduurzamen totdat het gaat knellen. Dan moet je misschien maar besluiten: de rest koop ik in bij een zonnecollectief zodat ik op die manier per saldo toch mijn totale energieverbruik heb verduurzaamd.”

Vloerverwarming

Een lagetemperatuurverwarming zoals een warmtepomp kan haalbaar zijn in sommige monumenten. De restauratie van een stenen vloer kun je bijvoorbeeld combineren met de aanleg van vloerverwarming. “Ligt er een prachtige parketvloer, dan zou je aan warmtewanden kunnen denken. Het is wel de vraag of je daarmee je huis echt behaaglijk krijgt, zeker bij ruimten van vier meter hoog. Je hebt dan ook nog de optie van lagetemperatuurradiatoren. De puristen zullen zeggen: ‘Ik wil geen radiator zien’, maar die puristen moeten dan ook de elektriciteit maar weghalen want die hadden we ook niet in de zestiende eeuw. Ik zie een monument als een boek, daar wordt elke keer een bladzijde in geschreven door de eigenaar die er dan in woont en die geeft het weer door aan de volgende eigenaar en die heeft er dan bijvoorbeeld elektra aangelegd en geeft het zo door. Dat is een gegeven dat hoort bij een bepaald tijdsbeeld. Misschien gaan de zonnepanelen er over twintig jaar weer af, omdat de techneuten een nieuwe slimmigheid verzonnen hebben. Een monument betekent voor mij niet het op slot zetten van de geschiedenis, die gaat door.”

Dit artikel is verschenen in Groener Wonen 03 2020. Bestel jouw exemplaar via Vipwinkel.nl.