Een kurken vloer of een wandelement: het is niet alleen mooi in huis, maar blijkt ook een groene keuze te zijn. Want kurk is honderd procent recyclebaar, duurzaam en milieuvriendelijk. Dat het ook nog eens isolerend en geluiddempend werkt, maakt het een droommateriaal voor ieder huis.

Het naoorlogse klushuis dat Arnoud Hanenburg kocht, is inmiddels onherkenbaar omgetoverd dankzij een flinke dosis kurk. Dat is niet toevallig: Arnoud is de eigenaar van Pro Suber, waarmee hij als doel heeft om kurk als (isolatie)materiaal – voor vloer, dak en muur – te promoten. Onder het motto ‘practice what you preach’ bekleedde Arnoud de wanden in zijn tussenwoning met kurk. Voor een warme uitstraling, maar ook letterlijk voor een warm gevoel. “Het hoeft hier geen 21 graden te zijn om het behaaglijk te hebben. Waar een betonnen muur een koude straling kan geven, is het met kurk voelbaar minder kil. Het materiaal isoleert thermisch én akoestisch. Tegelijk heeft kurk op de muur ook een isolerende werking in de zomer. Het werkt dan als een buffer tegen de hitte van buiten.”

Kurk wordt niet gekapt maar gepeld

Arnoud Hanenburg weet alles van kurk en was zich jaren geleden al bewust dat er voor een houdbare toekomst moet worden ingezet op CO₂-neutraal bouwen. “De helft van de totale milieubelasting zit in de daadwerkelijke bouw. Je kunt dus ook veel bereiken door te kijken naar het gebruik van hernieuwbare of herwinbare materialen, zoals geëxpandeerde kurk. Dit materiaal is gemaakt van kurkgranulaat, afkomstig van de kurkeik oftewel de Quercus suber.”

Hoe het winnen van kurk in zijn werk gaat? “Bij het pellen van de kurkeik, ook wel eken genoemd, haal je de buitenste laag van de boom weg, die vervolgens hard zijn best doet om een nieuwe laag te laten groeien. Hierdoor gaat de kurkeik drie tot vijf keer meer CO₂ opnemen dan een kurkeik die met rust wordt gelaten.”

In tegenstelling tot wat sommige mensen denken, worden er dus geen kurkeiken gekapt. “Wist je dat de eerste oogst van een kurkeik pas na zo’n 23 tot 25 jaar plaatsvindt? Je kunt daarna één keer in de negen jaar opnieuw oogsten. En dat oogsten is ook nog eens goed voor de levensduur van de boom. Een originele kurkeik wordt gemiddeld tachtig jaar, terwijl door het winnen van de kurk de leeftijd van de boom tot wel ruim over de tweehonderd jaar kan oplopen.”

Honderd procent natuurlijk materiaal

Voor het isoleren van je huis wordt geëxpandeerde kurk gebruikt. Hiervoor wordt het gemalen en in een grote bak onder druk verhit en zo ‘steam-backed’: door stoom gebakken. “De kurkkorrels zetten dan onder druk bij een temperatuur van zo’n 360 graden uit als een soort popcorn. De natuurlijke suberine harsen die vervolgens vrijkomen, binden het materiaal tot een massa. De grote blokken zijn honderd procent bio based en worden in platen gezaagd. Deze platen, die je in diverse diktes kunt krijgen, zijn geschikt als isolatie binnen de constructie van gebouwen.”

De platen zijn ook bruikbaar als gevelafwerking. Naast als isolatiemateriaal of gevelafwerking kun je ook denken aan geëxpandeerde kurk die gebruikt wordt om trilling-bestendig te bouwen. En er bestaan kurk-sedummodules, waarmee je met recht een echt groendak realiseert. Het dak kan tijdelijk water vasthouden, tempert hittestress in de zomer en werkt isolerend tegen winterkou. Niet alleen de planten en sedum zijn groen, maar de kurk is ook honderd procent van natuurlijk materiaal.”

Terug met die kurk

Dat kurk een waardevolle grondstof is, daar is ook Derrick Neleman zich van bewust. Hij bracht eind jaren negentig – na zijn opleiding biodynamische landbouw – als één van de eersten in Nederland biologische wijnen op de markt. Inmiddels heeft hij een eigen wijnhuis en wijngaarden in Valencia. Neleman wijn is verkrijgbaar in vijftien landen wereldwijd, waaronder Nederland. “We lopen voorop met innovaties in kurk: zo hebben wij handige draaikurken, waarbij je geen kurkentrekker meer nodig hebt én hebben we ND-tech kurken. Die zijn door een soort snuffelmachine gegaan die de TCA-bacterie kan detecteren, waardoor er ‘kurk’ kan ontstaan. Hierdoor zijn onze wijnen dus gegarandeerd kurkvrij.”

Voorjaar 2018 startte de ondernemer een kurk-retourprogramma. “De vraag naar grondstoffen neemt wereldwijd sterk toe. Kurk is een te waardevolle grondstof om zomaar weg te gooien. In alle omringende landen bestaat een kurkretourprogramma, maar in Nederland op grote schaal nog niet. Winkeliers die zich aan willen sluiten als inzamelpunt, kunnen zich bij ons melden. Op deze manier willen wij gezamenlijk onze verantwoordelijkheid nemen en als netwerk een bijdrage leveren aan een duurzame en circulaire economie. Door de kurken in te zamelen voor hergebruik, kan er isolatiemateriaal van gemaakt worden dat onder andere kan worden gebruikt in de bouw en als hitteschild in de ruimtevaart!”

Longen van Zuid-Europa

Een tweede, belangrijk doel van het kurkretourprogramma is om de kurkeikbossen te beschermen en in stand te houden. Derrick Neleman: “Kurkeikenbossen zijn de longen van Zuid-Europa. Ze vormen een natuurlijke barrière voor bosbranden omdat kurkeiken niet branden, maar schroeien. Verder zijn ze de leefomgeving van de met uitsterven bedreigde lynx. En ze bieden geschikte nestplaatsen voor verschillende vogels die met uitsterven worden bedreigd, zoals de keizerarend, de monniksgier en de zwarte ooievaar. Wij hopen daarom dat kurkinzameling in Nederland standaard onderdeel gaat worden van recycling, net zoals GFT, plastic, karton en blik.”

Tekst: Daphne Doemges-Engelen

Dit artikel verscheen eerder in Groener Wonen 01 2020.