Een heerlijke brownie, een bonbon of een oer-Hollandse boterham met hagelslag. Veel mensen zijn gek op chocola en in Nederland eten we er jaarlijks zo’n 3 kilo per persoon van. Het hoofdingrediënt van chocola is cacao, maar hoe duurzaam is cacao eigenlijk?

Een cacaoboom kan ongeveer vijftig jaar oud worden. Als de boom vier tot vijf jaar oud is, begint hij te bloeien met kleine bloemetjes. Is hij eenmaal gaan bloeien, dan bloeit hij het hele jaar door en draagt de boom ook vruchten. Een cacaoboom draagt ongeveer twintig jaar maximaal vruchten; er groeien dan per jaar rond de dertig tot veertig vruchten aan de boom. In zo’n vrucht zitten veertig tot vijftig cacaobonen. Een boom levert zodoende gemiddeld een halve tot twee kilo cacao per jaar. Cacaoboeren oogsten de vruchten met de bonen er nog in. De vruchten worden opgeslagen en vijf dagen lang bewaard om te fermenteren. Na dit proces veranderen de bonen van paars naar bruin en beginnen ze al een chocoladesmaak te krijgen. Hierna worden de bonen enkele dagen in de zon gelegd om te drogen. De gedroogde bonen worden vervolgens naar de fabriek gebracht. Hier worden ze gebrand, geroosterd, afgeblust en gezeefd alvorens ze worden vermalen in een machine. Pas dan wordt er chocolade, cacaopoeder of cacaoboter van gemaakt.

Herkomst van cacao

Cacaobomen groeien het best rond de evenaar. Een groot deel van de cacao komt uit West-Afrikaanse landen. Ivoorkust is verreweg de grootste producent, gevolgd door Ghana, Ecuador, Kameroen, Nigeria, Indonesië en Brazilië. In landen als Ivoorkust en Ghana leven cacaoboeren vaak onder de armoedegrens. Ze hebben daarom geen geld om te investeren in hun bedrijf of om de teelt van cacao te verbeteren. Dit houdt in dat oude bomen veel te laat worden vervangen, niet worden gesnoeid en dat de bodem uitgeput raakt en onbruikbaar wordt. Wanneer zo’n stuk land niet meer geschikt is voor cacaoteelt, starten de boeren een nieuwe plantage. Hele stukken tropisch regenwoud worden gekapt om plaats te maken voor deze plantages. Volgens het Ministerie van Buitenlandse Zaken is er sinds 1970 zo’n 80 procent van de tropische bossen in Ivoorkust gekapt voor cacaoteelt. Het verdwijnen van tropisch regenwoud is desastreus voor de biodiversiteit, want het leefgebied van bosolifanten, chimpansees en andere dieren en planten verdwijnt op deze manier.

Kinderarbeid

Cacao is in landen als Ghana en Ivoorkust een belangrijke bron van inkomsten en werkgelegenheid. Door armoede onder cacaoboeren wordt niet alleen de bodem uitgeput en het regenwoud gekapt, maar het leidt ook tot slechte arbeidsomstandigheden, kinder- en dwangarbeid. Uit het rapport ‘Nog altijd is de cacaoboer straatarm’ van Wageningen University & Research (WUR) blijkt dat er nog steeds 1,6 miljoen kinderen in Ghana en Ivoorkust op de plantages van hun ouders werken. Sommige kinderen moeten daarbij gevaarlijk werk uitvoeren zonder beschermende kleding. Niet alleen de werkomstandigheden zijn slecht, maar de leefomstandigheden zijn in veel gevallen ook ondermaats.

Eerlijke chocolade

Voor de cacaoboeren, de werknemers en het tropisch regenwoud zou het dus beter zijn als er meer wordt betaald voor de cacao. Gelukkig ligt er steeds vaker ‘eerlijke chocolade’ in de schappen. Niet alleen cacaoboeren eisen namelijk een hogere prijs voor hun product, maar ook de consument wil steeds vaker overstappen op verantwoorde chocola. Volgens Milieu Centraal kun je als consument letten op de topkeurmerken Fairtrade en Rainforest Alliance. Het Fairtradekeurmerk richt zich op kleine boeren en arbeiders in ontwikkelingslanden en helpt ze een betere positie te verkrijgen in de handelsketen. Op deze manier kunnen de boeren en arbeiders de teelt verbeteren en hun gezin beter onderhouden. Fairtrade rapporteert jaarlijks over wat de boeren met de extra inkomsten doen en er is een sanctiebeleid met intrekking van het certificaat als er niet aan de eisen van het keurmerk wordt voldaan. Rainforest Alliance zet zich in voor natuurbehoud en betere sociale omstandigheden in land- en bosbouw. Behoud en verbetering van de bodemkwaliteit wordt gestimuleerd. Het keurmerk stelt daarnaast ook dat een verplichte vergoeding moet worden betaald aan producenten van cacao, bovenop de marktprijs. Onafhankelijke, geaccrediteerde instellingen voeren de controle uit en net als bij Fairtrade is er een sanctiebeleid. Als consument kun je dus letten op keurmerken, maar ook dat je chocolade niet zomaar weggooit omdat je denkt dat het niet meer goed is. Chocolade is namelijk lang houdbaar en je kunt het volgens Milieu Centraal ver na de THT-datum nog eten. Chocolade kun je bovendien het best bewaren bij kamertemperatuur en op een droge en donkere plaats. Wanneer het een keer zacht is geworden en er witte plekken op zitten, kun je het alsnog eten.

Verandering

Kortom, de productie van cacao is niet per se duurzaam. Als consument kun je echter niet meer doen dan letten op een keurmerk en je cacaoproduct niet verspillen. In Nederland wordt gestreefd naar de inkoop van duurzame cacao. Een échte omslag kan pas gemaakt worden als de consument meer betaalt en de grote bedrijven een hogere prijs betalen aan cacaoboeren én de boeren beter worden opgeleid. Wanneer cacaoboeren hun teelt kunnen verbeteren, zal ook de bodem vruchtbaar blijven. Volgens Milieu Centraal kan cacaoteelt uiteindelijk zelfs bijdragen aan natuurbehoud. Kleine cacaobedrijven telen namelijk in een gemengd systeem, als schaduwgevend gewas temidden van het bestaande bos. Er zijn dus cacaobedrijven die op deze manier natuurgebieden beschermen en dat moet worden gestimuleerd. De consument, grote chocoladebedrijven en de cacaoboeren kunnen dus allemaal hun steentje bijdragen waardoor er in de toekomst hopelijk minder negatieve impact is op mens en milieu.