Vis is goed voor de gezondheid. Daarom wordt geadviseerd om het minstens één keer per week te eten en dan bij voorkeur vette vis, zoals makreel, haring, sardines en zalm. Alleen is de vangst en kweek van vis niet per se goed voor het milieu. Weet jij waar je op kunt letten als je een visje gaat eten? Wij vertellen je alles over de viswijzer.

Zalm, tonijn, kabeljauw en zoute haring. Dat zijn de meest gegeten vissoorten in ons land. Volgens het Voedingscentrum eten we gemiddeld 16 gram vis per dag en zo’n 34 procent van de Nederlanders haalt de aanbeveling om één keer per week vis te eten. Dit gemiddelde is niet heel hoog, omdat er ook veel mensen zijn die helemaal geen vis eten. Als je de eetbare delen van de vis weegt, dan eet de gemiddelde Nederlander 5,5 kilo vis per jaar.

Volgens Milieu Centraal wordt ongeveer 55 procent van de vis in het wild gevangen en 45 procent komt uit kweek of aquacultuur. De visserij, zowel bij wild gevangen vis als bij kweekvis, heeft een impact op het milieu. Bovendien is er bij verse vis een grotere kans op voedselverspilling, omdat je het maar korte tijd kunt bewaren.

VISwijzer

Heb jij zin in een stukje duurzame vis, maar weet je niet waar je naar moet kijken? In de supermarkt heeft ruim 70 procent van de vis een topkeurmerk voor duurzame visserij of duurzame kweek. Je kunt daarbij letten op het MSC-keurmerk voor wild gevangen vis en het ASC-keurmerk voor gekweekte vis. Duurzame soorten vis zijn onder andere haring, Schotse of Noorse zalm en schelvis. Niet zulke duurzame vissoorten zijn paling, kabeljauw, sliptong, blauwvintonijn, zeebaars en zeeduivel. In de supermarkt kun je dus redelijk een bewuste keuze maken.

In de horeca of bij de viskraam kan dit soms wat lastiger zijn, omdat daar volgens Milieu Centraal veel minder vaak keurmerken aanwezig zijn. In de horeca is dit namelijk slechts voor 5 procent het geval en in visspeciaalzaken minder dan 1 procent. Good Fish heeft daarom een
VISwijzer ontwikkeld waarmee je op kunt zoeken of de vis die je wilt eten een goede vis is of dat je deze beter kunt vermijden op je bord.

In de VISwijzer wordt onderscheid gemaakt tussen gevangen vis en gekweekte vis. Beide kunnen goed zijn, maar beide kunnen ook af te raden zijn. Volgens de VISwijzer is een wild gevangen vis goed wanneer de vissoort niet is overbevist en wanneer deze gevangen is met minimale schade aan het milieu en de visserij onder goed beheer staat. Gekweekte vis is goed wanneer er wordt gewerkt met duurzaam visvoer en de effecten op de omgeving beperkt blijven en de viskwekerij zich logischerwijs altijd houdt aan wet- en regelgeving.

Om de VISwijzer optimaal te kunnen gebruiken heb je de vangst- of kweekmethode nodig, de wetenschappelijke naam van de vis en het herkomstgebied. Meestal staat deze informatie op het kaartje bij de viswinkel of viskraam en anders is de verkoper verplicht om deze informatie te geven.

De Consumentenbond heeft onderzocht of viswinkeliers zich hier ook aan houden, maar helaas is dat meestal niet het geval. “Driekwart van de verkopers die geen labels in zijn vitrine heeft, zegt dat hij de informatie liever mondeling verstrekt aan klanten. Uit de gesprekken die onze mystery-onderzoekers voerden in 48 viswinkels en 49 viskramen, blijkt dit vaak niet goed te gaan”, vermeldt de Consumentenbond in hun artikel uit 2021 over het onderzoek. “De meeste verkopers wisten het antwoord niet, of zeiden iets wat niet kan kloppen. Op de vraag waar en hoe de vis gevangen is, gaf 31 procent een onjuist of onvolledig antwoord.”

Bijvangst

De meeste vissers focussen zich op maar één vissoort, maar dat betekent niet dat er bij wild gevangen vis ook maar één soort vis in het net terechtkomt. Andere vissoorten, te kleine vis, en dieren zoals krabben en zeesterren belanden ook in de netten. Deze bijvangst wordt soms teruggegooid en soms meegenomen aan land om alsnog te verkopen. Zeesterren zijn niet eetbaar, dus die worden sowieso terug in zee gegooid.

Er wordt echter ook eetbare vis teruggegooid, omdat het niet genoeg oplevert of omdat maar weinig mensen de soort eten. De overlevingskans van deze teruggegooide vissen is zo’n 15 tot 30 procent, het merendeel sterft dus. Daarom is er in 2015 een aanlandplicht ingesteld voor vissers op de Noordzee. Dit houdt in dat bepaalde bijvangst niet teruggegooid mag worden in zee. Dat betekent dat er hierdoor ook minder bekende soorten aan land komen, maar in Nederland geldt vaak: ‘wat de boer niet kent, dat eet hij niet’.

We eten uit de Noordzee vooral tong, schol en haring, maar bijvangst als schar, steenbolk en grauwe poon eten we minder vaak. Toch zouden we best vaker een onbekende vissoort kunnen proberen die hier gevangen is in plaats van een tropische vissoort die hiernaartoe wordt getransporteerd. Een vis uit de Noordzee is daarentegen niet altijd duurzamer. Dat hangt voor 60 tot 80 procent af van de manier waarop deze gekweekt of gevangen wordt.

Open en gesloten kweekvis

Niet alleen wild gevangen vis heeft een negatief effect op het milieu, ook kweekvis heeft nadelige invloeden op de natuur. Soms wordt vis open gekweekt in de zee of een meer. Bij zo’n open kweeksysteem kunnen chemicaliën en medicatie zoals antibiotica het water en de omgeving vervuilen. Ziektes verspreiden zich bovendien makkelijker en er zullen kruisingen ontstaan tussen wilde vis en
ontsnapte kweekvissen.

Naast een open kweeksysteem bestaat er ook een gesloten kweeksysteem waarbij het water niet in verbinding staat met een zee of een meer. Deze manier van kweken is iets duurzamer dan een open kweeksysteem. Toch heeft een gesloten systeem ook een nadelig effect op het milieu. Er is namelijk veel wilde vis nodig om als visvoer te dienen voor kweekvis. Om een kilo zalm te kweken, is er zo’n 2 tot 3 kilo wilde vis nodig. Dat leidt dus weer tot overbevissing. Kortom, zowel wild gevangen vis als kweekvis heeft invloed op de omgeving.

Wil je op een verantwoordelijke manier vis eten? Dan is het dus verstandig om te checken of de vis een keurmerk heeft. Indien er geen keurmerk is, kun je de VISwijzer gebruiken om te zien of jouw avondmaal op een verantwoorde manier is gevangen of gekweekt zonder te veel schade aan de natuur. Overigens zeggen de keurmerken enkel iets over de impact op het milieu en overbevissing, maar het betekent niet dat er rekening wordt gehouden met dierenwelzijn.

Achter het net vissen

Niet alleen overbevissing, de verspreiding van ziektes, chemicaliën en medicatie zijn problematisch voor de natuur. Je staat er misschien niet direct bij stil, maar ook een groot deel van de zogeheten ‘plastic soep in zee bestaat uit achtergelaten vissersgerei en spooknetten. Deze visnetten zijn losgeraakt van vissersschepen en blijven in zee achter, omdat ze niet verteren.

Waar netten vroeger nog gemaakt werden van touw met natuurvezels, bestaat een net tegenwoordig uit kunststof. In deze netten kunnen dolfijnen, walvissen, schildpadden, vogels en andere dieren verstrikt raken waarna ze gewond raken of zelfs komen te overlijden. Bovendien kunnen de netten uiteenvallen in stukjes microplastic. Volgens Milieu Centraal zal er, indien er niets verandert aan de situatie, in 2050 net zoveel kilo plastic in de zee drijven als dat er kilo’s vis in de zee zwemmen.

Het neusje van de zalm

De meest gegeten vis in ons land is zalm. Het is een vette vis die je gemakkelijk kunt bereiden. Veel van de zalm uit blik en diepvries in Nederland komt uit de Stille Oceaan. Verse en gerookte zalm komt veelal uit de Atlantische Oceaan. Volgens de VISwijzer kan zalm
best een prima keuze zijn, behalve als het wild gevangen zalm uit Rusland is. Dit heeft ermee te maken dat daar veel bijvangst en illegale visserij is.

Gekweekte Noorse of Schotse zalm scoort op de VISwijzer ‘geel’. Dit betekent dat het niet goed (groen) is, maar ook niet slecht (rood). Een goede zalm herken je aan een glanzend vel en niet te witte vetlijnen. De meest duurzame zalm heeft een keurmerk, maar is waarschijnlijk niet de goedkoopste. Net als bij kippen bestaat er ook ‘plofzalm’, maar gelukkig laten steeds meer winkels de plofzalm liggen en worden er duurzamere alternatieven geboden.

Liever geen vis eten?

Er zijn mensen die geen vis willen of kunnen eten, maar er zitten wel veel gunstige gezondheidseffecten aan het eten van vis. Volgens het Voedingscentrum kun je het niet 1 op 1 vervangen door iets anders, maar je kunt wel de omega 3-vetzuren EPA en DHA innemen in de vorm van visoliecapsules. Vissen halen deze vetzuren zelf uit de algen die ze eten. Ons lichaam kan deze vetzuren ook zelf aanmaken, maar slechts in een kleine hoeveelheid. Het lichaam maakt het aan uit het vetzuur ALA. Dit zit onder andere in lijnzaadolie, raapzaadolie, sojaolie, walnoten en plantaardige margarines.

Twijfel je over je voedingspatroon of heb je gezondheidsproblemen? Overleg dan altijd met je huisarts voor een goed voedingsadvies. Op www.voedingscentrum.nl kun je meer informatie vinden over het eten van vis en eventuele alternatieven.