Soja komt van de sojaplant en het is een van de oudste Chinese gewassen. Van soja worden producten gemaakt zoals tofu, tempé, sojasaus en sojaolie. Inmiddels wordt het over de hele wereld gegeten, maar hoe duurzaam is soja eigenlijk?

Bij soja denken veel mensen aan vleesvervangers en veganistische producten, maar soja wordt ook verwerkt in vlees, zuivel, kweekvis en zelfs zeep. De soja die we in Nederland gebruiken komt uit onder andere Brazilië, Argentinië en de Verenigde Staten. De sojaproductie is de afgelopen 50 jaar bijna zeven keer zo hoog geworden, omdat het een populair gewas is waar steeds meer vraag naar is.

De sojaboon is een peulvrucht. De gepelde bonen worden omgezet in diverse producten. We kennen de sojaboon ook als edamame. Edamame zijn jonge sojabonen die worden geoogst voordat de peulen rijp zijn. In Azië wordt de sojaboon vooral gebruikt voor menselijke consumptie. In Nederland gebruiken we de sojaboon grotendeels als veevoer voor onder andere kippen, varkens en koeien. Sojabonen zijn rijk aan eiwitten en daarom zijn ze een goede voedingsbron voor mens en vee. Zo’n 75 procent van de wereldwijde sojaproductie wordt gebruikt als veevoer.

Impact op mens en natuur

Helaas heeft de teelt van soja, voornamelijk in Zuid-Amerika, negatieve gevolgen op de omgeving. Oerwouden en de savanne worden gekapt, de bodem raakt uitgeput en het water raakt vervuild door bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Brazilië is de grootste sojaproducent ter wereld. De cerrado is een savanne-achtig gebied in het centrale westen van Brazilië, dat steeds meer terrein verliest door sojaplantages. Dit komt doordat de cerrado grotendeels eigendom is van landeigenaren, slechts een klein gedeelte is beschermd. Landeigenaren hoeven maar op 20 procent van hun land natuurlijke begroeiing te laten staan. De rest van het land wordt omgebouwd tot landbouwgrond.

Dat is niet alleen zonde van de natuur, maar er komen ook veel broeikasgassen vrij wanneer het omgezet wordt in landbouwgrond. Bovendien verdwijnt met de kap ook de leefomgeving van diverse soorten dieren. Niet alleen de flora en fauna gaan gebukt onder de toename van sojateelt, ook lokale bewoners ervaren negatieve gevolgen. Grote sojabedrijven nemen het over van kleine boeren. Werknemers worden onderbetaald en de arbeidsomstandigheden zijn niet goed. De bestrijdingsmiddelen die worden ingezet, kunnen tevens schade veroorzaken bij kleine boeren in de buurt.

Genetisch gemodificeerd soja

Als het gaat om soja voor directe menselijke consumptie, dan kun je kiezen voor duurzaam geteelde soja, maar dat is niet altijd even makkelijk te vinden. Dat komt onder andere doordat veel soja genetisch gemodificeerd is. Genetisch gemodificeerd (GMO) voedsel is voedsel waarbij kleine aanpassingen in het dna van planten, bacteriën of gisten worden gedaan. Dit wordt veelal gedaan om ze beter bestendig te maken tegen onkruid- of insectenbestrijdingsmiddelen. Helaas is het in de winkel niet altijd duidelijk welke sojaproducten wel of niet duurzaam zijn. Het is er wel, maar er zijn volgens Milieu Centraal geen specifieke logo’s of keurmerken voor. Als je geen genetisch gemodificeerde soja wilt, dan kun je het beste soja nemen met het logo voor biologische landbouw. Dit houdt in dat de soja niet genetisch gemodificeerd is, maar het zegt niets over ontbossing, het gebruik van kunstmest of andere duurzame elementen. Je kunt ook nog letten op het Fairtrade keurmerk waarmee gegarandeerd wordt dat er bij dat product is gelet op eerlijke handel met boeren en werknemers in ontwikkelingslanden.

Wel of geen soja eten

De grootste belasting voor het milieu zit ’m in het feit dat er veel soja wordt geteeld voor veevoer. De soja die wordt gebruikt voor vleesvervangers is volgens het Voedingscentrum meestal wel duurzaam geteeld, bijvoorbeeld doordat het in Europa wordt geteeld in plaats van in Zuid-Amerika. Bovendien eten vleeseters veel meer soja dan vegetariërs, omdat er veel soja zit verwerkt in vlees en zuivel. Het zijn dus niet zozeer de vegetariërs en veganisten die zorgen voor een grote sojaproductie. Uit onderzoek van het World Wide Fund for Nature (WWF) blijkt dat de gemiddelde Europeaan ruim 60 kilo soja per jaar eet. Dit zit voornamelijk in eieren, zuivel, vlees en gekweekte vis. Het WWF pleit al lange tijd voor een wijziging van de EU-wet om natuurvernietiging tegen te gaan. Zij zijn van mening dat ons dagelijks voedsel niet bij mag dragen aan de vernietiging van natuurgebieden. De wet moet ervoor zorgen dat deze ecosystemen worden beschermd.

Sojamelk of koemelk

Tegenwoordig wordt er veel sojamelk gedronken, omdat dit een goede vervanger is van koemelk. Van alle zuivelvervangers is sojamelk het beste als het gaat om voedingswaarden. Voor de productie van sojamelk is minder land en water nodig dan voor het produceren van koemelk. De uitstoot van broeikasgassen is ook minder bij sojamelk. Echter is het natuurlijk nog steeds niet duurzaam wanneer sojamelk wordt gemaakt van sojabonen die niet duurzaam zijn geteeld. Bovendien moet de sojamelk ook nog naar Nederland worden getransporteerd. Gelukkig wordt er steeds meer soja uit Europa of Canada gebruikt om sojamelk van te maken en niet uit Zuid-Amerika waar de peulvrucht niet duurzaam wordt geteeld. In dat geval is sojamelk een duurzame variant van koemelk.